KATECHIZM KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO
Wierzę w ... ?
Katecheza 9.
WYZNANIE WIARY
Apokryfy wczesnochrześcijańskie
1. W ostatnich latach pojawiło się
wiele publikacji, które w sposób wypaczony ukazują początki chrześcijaństwa.
Należy do nich na przykład powieść „Kod Leonarda da Vinci” czy publikacje
prasowe, odwołujące się do tak zwanej „Ewangelii Judasza”. Teksty te, opierając
się na mało znanych przeciętnemu czytelnikowi apokryfach wczesnochrześcijańskich, stwarzają wrażenie, jakoby wiedza,
przekazywana przez Pismo Święte, była niepełna.
2. Czym są
zatem apokryfy wczesnochrześcijańskie?
Jest to grupa pism i tekstów powstałych
w dobie wczesnego chrześcijaństwa, których Kościół pierwszych wieków z racji
teologicznych nie uznał za objawione i nie włączył do kanonu ksiąg Nowego
Testamentu (por. KKK 107).
Autorzy apokryfów starali się upodobnić swoje dzieła do pism natchnionych.
Czynili to często poprzez nawiązywanie do pojedynczych wątków i wydarzeń
znanych z wcześniejszych przekazów Ewangelii według Marka, Mateusza czy
Łukasza, jednocześnie usiłując poszerzyć
ich relację. Ponadto, nie zawsze odpowiednio do treści, pismom
apokryficznym nadawano tytuły Ewangelii,
Dziejów czy Apokalipsy. Bywało, że ich twórcy powoływali się na
konkretnego Apostoła lub inną postać biblijną jako domniemanego autora danego
pisma. W swojej treści apokryfy
odbiegały jednak od powszechnie przyjętej nauki apostolskiej; powstawały często
w środowiskach heretyckich. Głównie
to zadecydowało o nieuznaniu i odrzuceniu tych pism przez starożytny Kościół
jako pism niekanonicznych, niezgodnych z nauką chrześcijańską.
3. Sam termin
„apokryf” pochodzi od greckiego słowa „apokryphos / apokryphon”, używanego na
określenie tego co tajemne, zakryte,
ukryte i niedostępne dla ogółu. Zgodnie z tym, pisma apokryficzne
sugerują czytelnikowi możliwość dotarcia do nowej wiedzy, jakiej by nie zdobył,
opierając się wyłącznie na księgach Nowego Testamentu. Część pism
apokryficznych, dla zaspokojenia ludzkiej ciekawości, próbowała uzupełnić
rzekome braki w przekazie Nowego Testamentu. Pisma te utrwalały różne dostępne
tradycje, a często legendy, dotyczące szczegółów życia i działalności takich
postaci jak Jezus, Maryja czy św. Paweł. W ten sposób powstały na przykład
takie apokryfy jak „Ewangelia Dzieciństwa według Tomasza”, „Protoewangelia
Jakuba”, „Korespondencja Seneki z Pawłem Apostołem” itp. Inne pisma
apokryficzne powstawały natomiast w celach ściśle teologicznych. Rożne odłamy
chrześcijan tworzyły pisma, mające upowszechniać ich naukę. Dla uwiarygodnienia
powoływały się one na któregoś z apostołów jako rzekomego autora tych pism. W
ten sposób powstały takie apokryfy jak „Ewangelia Filipa”, „Dzieje Apostoła
Andrzeja” czy „Apokalipsa Piotra”. Pisma
te, jako niezgodne z nauką Kościoła, uznano za nieprzydatne dla pogłębiania
wiary chrześcijańskiej, a często wręcz szkodliwe.
Apokryfy
wczesnochrześcijańskie powstawały w okresie od II do V w. Większość z nich
znana jest nam przy tym na podstawie późniejszych odpisów, tłumaczeń, lub też
pojedynczych cytatów u pisarzy chrześcijańskich. Wiele z najstarszych apokryfów
zawiera obok wspominanych przekazów legendarnych, czy błędnych poglądów
teologicznych także szereg starożytnych tradycji, odzwierciedlających na
przykład ówczesne życie religijne i formy pobożności. W tym też można by
upatrywać wartości tych pism. Należy je jednak zawsze odróżniać od kanonicznych
pism Nowego Testamentu, uznanych za natchnione i będących dla Kościoła źródłem
nauki objawionej (por. KKK 105-106).
4. Zapamiętajmy:
Apokryfy wczesnochrześcijańskie to
pisma, które z racji na ich niezgodność z nauką Kościoła nie zostały włączone
do oficjalnego kanonu pism świętych. Jako takie nie mogą być one dla wierzących
pomocne w prawidłowym rozumieniu i przeżywaniu wiary. Ich właściwa lektura
wymaga często odpowiedniego przygotowania. Apokryfy stanowią głównie materiał
badawczy, pozwalający lepiej poznać epokę, w której powstały.
Ks. Tomasz Lewicki
